भक्तपुर, असोज ८
भक्तपुरमा शुक्रबार पुलुकिसी जात्रा मनाईंदै छ । स्थानीय लाकुलाछें टोलबाट शुरु हुने पुलुकिसी जात्रा भक्तपुर नगरको बुलुचा, कुमाले टोल, नासमना, बंशगोपाल इटाछे.,दरवारस्क्वायर, त्रिपुरासुन्दरी, चोछें, भोलाछें, नागपोखरी, गछें, सुजमारी, तचपाल, गोलमढी, सुकलढोका लगायतका स्थानको परिक्रमा गर्ने प्रचलन रहेको छ ।
लाकुलाछें टोलका बासिन्दाले बा“सको मान्द्रोले तयार गरेको पुलुकिसीलाई निलो कपडाले छोपेर अगाडिको भागमा हात्तीको जस्तै सु“ढ राखी पुलुकिसी तयार गरिन्छ । जात्रा शुरु हुनुअघि तमारीस्थित आकाश भैरवलाई गुठी संस्थानको बलीसहितको सरकारी पुजा गरिन्छ । जात्रामा पुलुकिसीलाई नगर परिक्रमा गराउँदा चारजना मानिसले बोक्ने र एकजनाले पुलुकिसीको तल घण्टा बजाएर आउने गर्छ ।
जात्राको क्रममा पुलुकिसीलाई नगरका दोबाटो र चौबाटोहरुमा धान खुवाउने, तमारी र दरवार स्क्वायरमा आगो तपाउने, सुजमारीको तला तुन्छी (इनार)मा पानी खुवाउने प्रचलन रहेको छ ।
देवराज इन्द्रका विश्वासिलो सेवक पुलुकिसीलाई ऐरावत हात्तीको रुपमा लिने भएकाले यसलाई ऐरावत हात्ती जात्रा पनि भन्ने गरिन्छ । जात्राको क्रममा पुलुकिसीको सुढंले मानिसलाई छोएमा दशा लाग्छ भन्ने धार्मिक विश्वास अनुसार जात्राको समय पुलुसिकी आउ“दा सुंढले छुन्छकी भनी मानिसहरु परपर बस्ने गर्दछ । पुलुकिसी जात्रासँगै आज आठ दिन मनाइने इन्द्रजात्रा समेत सम्पन गरिन्छ ।
लोककथन अनुसार ईन्द्रका आमा बसुन्धरालाई पुजाका लागि पारिजातको फुल खोज्न हिँडेका जयन्तलाई चोरीको आरोप लगाउँदै दैत्यहरुले पक्रेर मुलचोकमा बाँधेर राखेका थिए । यो कुरा ईन्द्रले थाहा पाएर दैत्यहरुलाई युद्धमा हराएर छोरा जयन्तलाई दैत्यहरुको चंगुलबाट छुटाएर ल्याए । सोही कथनलाई विभिन्न देवी पुराणहरुमा उल्लेख गरिएको छ ।
सोही पुराणहरुमा आधारित मुपात्र जात्रा र पुलुकिसी जात्रा हुन । जात्रामा ईन्द्रका छोरा जयन्तको खोजीमा हिँडेका पुलुकिसी र जयन्तलाई नियन्त्रणमा लिएका मुपात्रको भेट हुँदा कथंकदाचित हात्ती बन्ने पात्र र उनका सहयोगीहरुले मुपात्रलाई कुल्चेर मा¥यो भने पनि कुनै कानुन नलाग्ने मान्यता रहेकोले मुपात्र र पुलुकिसीको भेट हुन नहुने स्थानीय वासिन्दाहरु बताउँछ ।
देवीपुराण गन्थ्र अनुसार इन्द्रजात्रासँग सम्वन्धित यस पुलुकिसी जात्रा देवराज इन्द्रका पुत्र जयन्तलाई खोज्न हिडेको सम्झनामा मनाइने गरेको इतिहास तथा सँस्कृतिविद् पुरुषोत्तमलोचन श्रेष्ठले जानकारी दिनुभयो ।
